Mroczna Wieża III: Ziemie jałowe

"Mroczna Wieża III: Ziemie jałowe" to dynamiczna książka prowadząca nas dalej w głąb nieznanego świata. Wreszcie możemy rozejrzeć się po tej ciekawej krainie, poznajemy elementy jej geografii, mitologii i kilka lokalnych historii. Co najważniejsze, odkrywamy coraz więcej tajemnic z przesłości Rolanda i to jak widzi swoich nowych towarzyczy przez pryzmat wydarzeń sprzed lat. W przeciwieństwie do poprzedniego tomu, który w świecie Rolanda rozgrywał się wyłącznie na plaży Morza Zachodniego, tym razem bohaterowie znacznie zbliżają się do Wieży.

Kilka miesięcy minęło od wydarzeń z "Powołania trójki". Roland oraz dwójka powołanych zgodnie z przepowiednią Człowieka w Czerni bohaterów, którymi są Eddie Dean i Susannah Dean - teraz żona Eddie'go, oddalili się już od brzegu Morza Zachodniego. Eddie spędza czas na rzeźbieniu w drewnie, a Roland i Susannah na nauce obsługi broni. Już na samym początku, niedoświadczone jeszcze w walce Ka-Tet, będzie musiało stawić czoła Strażnikowi Promienia - oszalałemu gigantycznemu niedźwiedziowi o imieniu Shardik. W kilku dynamicznych scenach, pokonują na wpół mechanicznego wroga, przy czym ujawniają się instynktowne umiejętności Susannah ("Nie będę strzelała ręką, gdyż kto strzela ręką, ten zapomniał oblicza swego ojca. Będę strzelała umysłem"), która kilkoma celnymi strzałami zabija giganta. W pobliżu portalu, którego pilnował Shardik zauważają fizyczne ślady Promienia i do Rolanda dociera wreszcie znaczenie słów Allie[1] z miasteczka Tull, która zwracała mu uwagę na nietypowy ruch chmur, które jak teraz się okazuje, przemieszczały się wzdłuż ścieżki Promienia. Nie zastanawiając się zbyt długo nad tym jak mogłyby się potoczyć jego losy gdyby wcześniej to zrozumiał (a może zaprzestałby pościgu za Człowiekiem w Czerni i od razu skierował ku Wieży), postanawia podróżować wraz wzdłóż ścieżki wyznaczenej przez Promień.

Tak po krótce przedstawia się początek "Ziem jałowych" - trzeciego tomu cyklu "Mroczna Wieża"[2], który ukazał się w 1991 roku. Poprzednie tomy w końcu trafiły do szerszego grona czytelników (w 1988 i 1989 roku ukazały się wydania w miękkiej oprawie pierwszych dwóch tomów), a nawet nagrano ich wersje audio, czytane przez samego Kinga.

Tytuł "Ziemie jałowe" wprost nawiązuje do wiersza T. S. Elliota pod tym samym tytułem, a co więcej, z wiersza zaczerpnięte też zostały tytuły części samej książki ("Strach w garstce popiołu" oraz "Stos pokruszonych obrazów") oraz niektóre jej elementy, takie jak chociażby szuflady wspominane przez Dettę Walker.

W dalszej części książki Rewolwerowiec czuje się gorzej niż kiedy cierpiał na gorączkę pod wpływem zakażenia na skutek jadu homarokoszmarów. Powoli dociera do niego, że popada w szaleństwo więc w obawie wyrządzeniem krzywdy kompanom, Roland oddaje im swoje rewolwery i nóż. W tym samym czasie Eddie zostaje opanowany przez obsesję na punkcie kawałka drewna, w którym widzi dziwny klucz powiązany z jego wspomnieniami z życia sprzed jego "powołania". Obsesja, w którą popada jest potęgowana przez sny z jego dzieciństwa, w których kluczową rolę odgrywa jego brak Henry.

Jednak to stan zdrowia psychicznego Rolanda jest najbardziej istotny i groźny dla formującej się drużyny. Podobnie czuje się Jake Chambes w Nowym Jorku 1977 roku. Jedenastolatek miał zginąć pod kołami samochodu wepchnięty przez Jacka Morta, jednak przecież Roland, po przejęciu kontroli nad Mortem, udaremnił ten niecny czyn. Tak powstał paradoks, który niszczy zarówno Rolanda i Jake'a - bo chłopiec nie może pojawić się w Przydrożnym Zajeździe w świecie Rolanda (a przecież się pojawił).

Przepowiedziane przez Człowieka w Czerni trzecie "powołanie" zostało zakłócone przez działanie Rolanda. Wokół tego paradoksu toczy się ważniejsza część fabuły "Ziem jałowych". King bawi się z czytelnikiem ponownie przeplatając wydarzenia dwóch światów, które swoją kulminację mają w nawiedzonym domu w Co-Op City na Brooklynie. Najpierw jednak Jake musi przejść gehennę niepewności i niemal załamania psychicznego, poznać Calvina Towera, Aarona Deepneau, ulec fascynacji książką dla dzieci "Charlie puf-puf" gdzie pojawia się właściciel kolei Raymond Martin (a może Marten?) oraz innej z zagadkami (bez odpowiedzi), która wydaje mu się niezwykle istotna. Gnany przez omamy słuchowe, Jake trafia na opuszczoną działkę budowlaną przy skrzyżowaniu 2 Alei i 46 ulicy ozdobioną graffiti nawiązującym do Promienia i Ĺťółwia (kolejnego po Shardiku Strażniku Promienia). Znajduje na nim samotną różę (która jest w niebezpieczeństwie) oraz tajemniczy klucz, który ucisza głosy w głowie.

"Wszystko służy Promieniowi" - to główne motto książki i uzasadnienie wielu rozwiązań fabularnych jakie w niej zastosowano. Wielu czytelników uznaje takie rozwiązania za słabe, za pójście na skróty i tanie chwyty. Bądźmy szczerzy - dokładnie tak jest, a King nic sobie z tego nie robi. Między innymi Mando napisał w recenzji "Powołania trójki":

King bierze wszystkie te zarzuty dotyczące poprzednich tomów sagi i tworzy z nich główny mechanizm sterujący dalszymi losami bohaterów oraz ten właśnie zwrot: "Wszystko służy Promieniowi".

W miejscu pełnym mocy, w pobliżu kamiennego ołtarza nawiedzonego przez kolejnego demona, Eddie kończy rzeźbić klucz i od razu wie co ma z nim zrobić. W tym czasie Roland i Susannah walczą z demonem, tym razem inkubem[3], więc to ona musi poddać się jego seksualnej żądzy. Eddie otwiera zamek drewnianym kluczem... a po drugiej stronie Jake toczy walkę ze strażnikiem portalu - ożywionym nawiedzonym domem (tym samym, który pojawiał się w snach Eddie'go). Ponownie mamy niezwykle dynamiczne i mroczne sceny - mam nadzieję, że będzie nam w końcu dane zobaczyć je na ekranie. W ostatniej chwili Jake'owi udaje się uniknąć pożarcia i w końcu trafia (wraca?) do Świata Pośredniego. Tym samym w końcu dokonało się trzecie przepowiedziane powołanie.

Powrót Jake'a do świata Rolanda jest dla nich oczyszczający niczym kąpiel. Roland składa Jake'owi obietnicę: "Już nigdy cię nie opuszczę" - powoli opada napięcie. Na dodatek do Ka-tet dołącza lokalny zwierzak billy-bumbler nazwany prze Jake'a Ej (ang. Oy pochodzi od słowa "Boy"). W końcu drużyna jest kompletna i tak naprawdę w tym momencie kończy się nić fabularna związana z budowaniem drużyny rozpoczęta w "Powołaniu trojki".

Zagłębiając się w lekturę zauważamy, że coraz większą rolę w fabule zaczynają odgrywać symbole. King co chwila serwuje nam drobne elementy, które kiedy pojawiają się pierwszy raz wydają się błahe, jednak później najczęściej okazują się kluczowe - z tymi symbolami jest tak samo jak z podejmowanymi przez bohaterów decyzjami. I tak mamy wszelkiego rodzaju kości (żuchwa), klucze, książki, róże, srebrne krzyżyki czy nawet graffiti. Symbolika tych przedmiotów ściśle łączy się z mitologią świata Rolanda i tym jak jego mieszkańcy widzą Wieżę przy czym większość z nich ma swoje odpowiedniki w naszym świecie. Czytelnik nigdy nie może być pewny, czy jeden z przedmiotów lub słów nabazgranych na szarym murze, nie okaże się istotny (zbawienny?) dla głównych bohaterów. One też służą Promieniowi. Wiele z tych wydarzeń i decyzji podjętych przez bohaterów będzie miało dla nich kolosalne znaczenie w przyszłości.

Kolejne strony dają nam trochę odsapnąć, ale to ostatni oddech przed wielkim finałem. Nasi bohaterowie w zapadniętej mieścinie River Crossing, poznają historię regionu, którą doskonale opisują słowa: "Był kiedyś świat, który znaliśmy, ale poszedł naprzód". Wszystko to buduje nam obraz okrutnego, pozbawionego ludzkich cech społeczeństwa podzielonego na dwie zwalczające się frakcje (Młodych i Siwych) zamieszkującego kamienne miasto, pod którym pracują nieznane już nikomu maszyny. Mieszkańcom River Crossing nie udaje się przekonać Rolanda, aby pozostał wraz z towarzyszami w mieście lub ominął Lud szerokim łukiem - Roland nie chce tracić czasu na drogę okrężną. W opowieści o Lud, Roland odnajduje nadzieję na przyspieszenie wędrówki - pragnie odnaleźć działający superszybki pociąg jednoszynowy i w nim przebyć większość drogi przez trudnodostępne pustkowie (tytułowe Ziemie jałowe). Jako prezent pożegnalny od matrony River Crossing, Roland otrzymuje srebrny krzyżyk - kolejny ważny symbol.

W drodze do miasta Lud, Susannah zaczyna odczuwać efekty swojego zbliżenia z inkubem, jednak nikomu o tym nie mówi (podświadomie czujemy, że ta tajeminica może być brzemienna w skutkach i ważna dla wyprawy ku Wieży), a gdy podczas przekraczania mostu nad rzeką Send, Jake zostaje uprowadzony, przestaje to być istotne. Drużyna rozdziela się, a my ponownie trafiamy w środek dynamicznej akcji. Roland i Ej podążają za chłopcem i jego porywaczem, a Eddie i Susannah w poszukiwaniu dworca kolejowego i ostatniego działającego pociągu. Susannah po raz pierwszy zabija człowieka, Ej ratuje Jake'a rzucając się w szaleńczym i niemal samobójczym ataku na Tik-Taka (przywódcy Siwych) masakrując mu twarz i dając szanse Jake'owi na oddanie celnego strzału.

Jedną z kluczowych scen finalnej części książki jest moment gdy Roland nawiązuje nić porozumienia z Ejem tuż przed odzyskaniem Jake'a w bunkrze przywódcy Siwych - Tik Taka. Roland ponownie świadomie naraża życie żywej istoty dla osiągnięcia własnych celów. Ma pełną świadomość, że Ej może nie przeżyć jednak zachęca go do działania. Widzimy tu, że przemiana charakteru Rolanda nadal trwa, bo przecież zgodnie z obietnicą nie porzucił ponownie Jake'a, ale zaryzykował życiem Ej'a którego wszyscy traktują już jak równoprawnego partnera i członka Ka-Tet. Dokonuje swoistej wymiany coś-za-coś: możliwe poświęcenie Ej'a za dotrzymanie słowa danego Jake'owi.

Roland będzie musiał przemyśleć, czy w przyszłości powtórnie zaryzykuje życie swoje i nowych przyjaciół wchodząc do miejsca takiego jak Lud tylko po to aby skrócić drogę.

Roland, Jake i Ej uciekają z walącego się miasta kierując się wskazówkami elektronicznego głosu Blaine'a Mono - ostatniego pociągu, do którego dotarli już Eddie i Susannah. Blaine Mono jest świadomy i skrywa wielką tajemnicę - jest szalony - ma bzika na punkcie zagadek. Jest kolejną zapomnianą, niezwykle groźną i zepsutą maszyną (pierwszą był Shardik) w "świecie, który poszedł naprzód". Jedyną jego motywacją w uratowaniu Rolanda i jego przyjaciół jest chęć poznania zagadek, które zna Roland. Blaine, mając kontrole nad systemami elektronicznymi miasta, uruchamia procedurę samozniszczenia, a naszym bohaterom w ostatniej chwili udaje się uniknąć śmierci.

Tuż przed eksplozją w mieście Lud, w podziemnym bunkrze pojawia się Richard Fannin, aby na konającym Tik-Taku wymusić przysięgę lojalności "Oddam za ciebie życie". Tym samym King połączył z "Mroczną Wieżą" inną wielką książkę swego autorstwa. Rok wcześniej na rynku ukazała się odświeżona i rozszerzona wersja powieści "Bastion", w której głównym czarnym charakterem jest Randall Flagg (alias Richard Fannin), a słowa "Oddam za ciebie życie" odgrywają ważna rolę.

W pociągu Roland i jego drużyna stają do kolejnej niebezpiecznej walki. Szalony Blaine Mono stawia warunek: dowiezie ich bezpiecznie do stacji docelowej w Topece jeśli uda im się zadać mu zagadkę na którą nie znajdzie odpowiedzi - w przeciwnym razie - nie zatrzyma się i rozbije na końcu trasy. Pojedynek na zagadki podczas przeprawy przez Ziemie jałowe świata pośredniego zostaje urwany w kulminacyjnym momencie. King kończy książkę tuż przed rozstrzygnięciem konfrontacji, w najbardziej nieoczekiwanej chwili, co doprowadziło czytelników do pasji. Jednak zrobił to całkowicie świadomie o czym pisze w posłowiu:

Pisze też, że zamierza kontynuować swoją opowieść w "niezbyt odległej przyszłości" jednak musiały minąć kolejne lata zanim poznaliśmy odpowiedź na ostatnią zagadkę...

Na mnie książka robi dobre wrażenie i widzę wyraźną tendencję zwyżkową w porównaniu do poprzednich tomów. Akcja wyraźnie przyspiesza, zbudowana jest wokół kluczowych wydarzeń pełnych akcji, które opisywane są w bardzo przystępny i dynamiczny sposób. Można powiedzieć, że tempo "Ziem jałowych" to sinusoida - od akcji do wyciszenia i znowu do akcji. Oczywiście pozostaje fakt wspomnianych uproszczeń i założeń fabularnych w których bohaterowie zawsze mają pod ręką to czego potrzebują do rozwiązania problemu. Zasadę, że "wszystko służy Promieniowi" trzeba po prostu zaakceptować. W książce pojawia się coraz więcej nawiązań popkulturowych i do innej twórczości autora. Zaznaczone przeze mnie pojawienie się inkarnacji Flagga jest tylko jednym z nich. W książce znajdziemy wiele elementów horroru, westernu, fantasy czy post-apo.

O ile przy pierwszych tomach można było zachęcać osoby, które nie do końca były przekonane do tej sagi, aby dały jeszcze szansę i przeczytały kolejną część, to jeśli po przeczytaniu "Ziem jałowych" nadal nie zakochały się w tej przygodzie, to nie mają już powodu aby się oszukiwać. Dla nich droga do Wieży na zawsze pozostanie zamknięta.

Jest coś jeszcze co wyróżnia tę książkę, ale to aspekt bardziej techniczny. Ilustracje nią inspirowane są tak niesamowite, że nie mogłem się powstrzymać przed dodaniem do tego tekstu kilku z nich. Jednocześnie zachęcam wszystkich do obejrzenia galerii Neda Damerona (ilustratora amerykańskiego pierwszego wydania) oraz ilustracji Darka Kocurka inspirowanych całym cyklem "Mroczna Wieża".

[1] Allie była kobietą, z którą Roland dzielił łoże w mieście Tull, o czym czytaliśmy w pierwszym tomie sagi.

[2] W grudniu 1990 roku na łamach Fantasy & Science Fiction Magazine ukazało się opowiadanie "The Bear" będące powyższym wstępem do trzeciego tomu

[3] W "Rolandzie" nasz bohater miał spotkanie z sukubem, przed którym uratował Jake'a