Jak dbać o książki w kolekcji

WSTĘP

Kolekcjonowanie książek to nie tylko pasja pozwalająca na przeglądanie pięknych książek, ale także sporo obowiązków. O kolekcję trzeba dbać i cały czas w nią inwestować. Jestem pewien, że wielu z was czytając ten tekst będzie pukało się w głowę mając mnie za totalnego świra. Cóż, muszę z tym żyć.

W tym tekście skupię się na dbaniu o książki, ale oczywiście sprawa dotyczy w równym stopniu prasy papierowej, wszelkiego rodzaju figurek czy płyt. O każdy rodzaj kolekcji, w którą inwestuje się pieniądze i czas należy odpowiednio zadbać. Omówię więc kilka podstawowych problemów i niebezpieczeństwa dla książek oraz sposobów z radzeniem sobie z nimi.

Najpierw kilka podstaw i elementów na które należy zwracać uwagę kupując książki. Wyjdziemy od tego po to, aby później było jasne o co dbamy i dlaczego poświęcamy na poszczególne elementy tyle zasobów.

OBWOLUTA

Powiedzenie mówi, żeby "nie osądzać książki po okładce" i ładnie to brzmi, ale dla kolekcjonera jest całkowicie nieprawdziwe. Uczestniczyłem w wielu dyskusjach na ten temat i wynikiem ich było stwierdzenie, że około 70% wartości książki tkwi w jej okładce. To okładka oraz obwoluta jest najbardziej podbijającym wartość atrybutem książki.

Posłużę się prostym przykładem pierwszego wydania książki "The Dark Tower: The Gunslinger". Książkę w stanie bardzo dobrym można kupić (po negocjacjach) już za około $800, przy czym należy się liczyć, że nawet w przypadku książki fabrycznie zapakowanej w folię (tzw. shwinkwrapped) należy się liczyć z drobnymi defektami obwoluty - w szczególności na grzbiecie. Aktualna cena obwoluty, bez żadnych zagięć, w rulonie, to około $500, co może wydawać się kosmiczną kwota w porównaniu do wyceny książki.

Największym wrogiem obwoluty są:

• wszelkiego rodzaju zagniecenia i rysy (dents, rubbing),
• przedarcia (tears),
• wyblaknięcie (fading)

Obwoluta jest w pełni wartościowa jeśli zawiera cenę (istnienie ceny i jej wartość jest jednym z najlepszych atrybutów w ocenianiu czy obwoluta pochodzi z pierwszego wydania). Często zdarzają się obwoluty bez ceny (są to najczęściej wydania klubowe, tzw. BCE lub Book Club Edition) lub z odciętymi cenami (clipped price) - te raczej nie mają większej wartości (z drobnymi wyjątkami).

BLOK KSIĄĹťKI

Sama książka (czyli 30% wartości) narażona jest na ten sam katalog defektów co obwoluta wzbogacony ponadto o:
 

• zagięcie bloku książki, złamanie grzbietu, zbite rogi
• zniekształcenia bloku książki (pochylenie, opad grawitacyjny)
• pęknięta wyklejka (endpapers)
• plamy na stronach (często powstają z czasem na skutek połączenia wilgoci w powietrzu ze słabej jakości zakwaszonym papierem)

Większości z powyższych można zapobiec właściwie obchodząc się z książką, ale możliwe są dodatkowe zabezpieczenia.

REGAŁ NA KSIĄĹťKI

Podstawowym elementem ochronnym (oraz prezentacyjnym) jest odpowiedni regał.

Książki zwykle stoją na otwartych półkach i ściągają kurz. Dlatego najlepiej jest przechowywać je w zamykanych regałach. Najbardziej reprezentatywne są regały z przeszklonymi drzwiami, ale ekstremalnie bezpieczne byłby regały całkowicie zabudowane. Część kolekcjonerów chcąc wyeksponować swoją kolekcję zamawia specjalne zabudowy ze szkła, plastiku lub akrylu chroniące książki. Z pewnością wygląda to znakomicie.

FOLIE OCHRONNE

Folie zabezpieczające typu Broad-Art. Najlepiej stosować arkusze bibliotekarsko-archiwalne, z materiałów bezkwasowych z jak najwyższym współczynnikiem ochrony przed promieniami UV. W ten sposób zabezpieczamy obwolutę przed kurzem, tłuszczami, blaknięciem i utratą nasycenia kolorów. Niestety - nie wszystkie okładki da się ochronić. Poniżej przykłady, które powinny dac odpowiedni pogląd na to zagadnienie.
 
Prawidłowo założona folia zabezpiecza również brzegi obwoluty przed zagięciami (ale w tym przypadku najważniejsze jest właściwe obchodzenie się z książką).

Folie zabezpieczające zbudowane są najczęściej z dwóch warstw: przezroczystej folii i arkusza papieru. Warstwy te połączone są na jednej z dłuższych krawędzi (zwykle jest to dolna część obwoluty). Tworzą w ten sposób swego rodzaju rozcięty rękaw. Obwolutę wsuwa się pomiędzy folię i papier, a następnie zagina się folie ochronną (i ewentualny nadmiar papieru) do wewnątrz. Można to tak pozostawić lub podkleić specjalną taśmą.

Folie dostępne są w pojedynczych arkuszach w różnych wymiarach lub w rolkach. Kupując arkusze ważne jest aby były odpowiedniej wysokości z zapasem pozwalającym na zagięcie i/lub podklejenie folii do arkusza papieru. Wysokość arkusza (i rolki) jest zwykle standardowa i łatwo dobrać produkt do swoich potrzeb. Jeśli chodzi o długość arkusza to na pewno powinien pomieścić obwolutę ze skrzydełkami, ale ze względu na to, ze obwoluty mają różne rozmiary (ze względu na różna grubość książek i szerokość wewnętrznych skrzydełek) można też dopuścić, aby skrzydełka trochę wystawały poza folię (i tak są schowane wewnątrz książki tym samym zabezpieczone przed czynnikami zewnętrznymi).

Kupując folię w rolkach zwracamy uwagę jedynie na wysokość rolki, a arkusz wycinamy sami (tak jak w przypadku rolek z rękawami do pieczenia).

W przypadku książek w miękkiej oprawie stosuje się plastikowe okładki (takie jak na zeszyty szkolne) lub foliowe woreczki. Obydwa rozwiązania sprawdzają się doskonale, a jeśli dobrze dopasuje się materiały do książki nie ma to żadnego negatywnego efektu na prezentacje książki.
   

ETUI I PUDEŁKA

Dodatkowym zabezpieczeniem są wszelkiego rodzaju etui i pudełka, które spełniają również funkcje ozdobne. Książki kolekcjonerskie sprzedawane są zwykle z etui/pudełkiem, ale jest tez możliwość zamówienia takich rzeczy u odpowiednich rzemieślników. Etui i pudełka chronią obwolutę, okładkę i książkę przed obtarciami, uderzeniami, kurzem i niewłaściwą ekspozycją na światło UV.
     

• Cemetery Dance: okazjonalnie, przed premierą danego tytułu - na stronie wydawnictwa
• The Collector: http://stephenkingcollector.com w dziale "Buy slipcases"
• Slipcase Books: http://www.slipcasebooks.com
• Mailowo u Jeffrey'a Whiley'a: jeffrey.whiley(at)ntlworld.com (przykładowe etui jego produkcji to ten zestaw do ksiązek wydawnictwa Doubleday). Jeffrey robi też etui dla dowolnej książki pod wymiar, który mu podacie.

 
Etui i pudełka mogą być akrylowe (przezroczyste lub nie), tekturowe, oprawione w materiały z lub bez nadruków, czy też drewniane. Najważniejsza jest jakość materiałów (ważne aby zastosowane materiały, lakiery nie szkodziły książce) i dopasowanie.
 
Patrząc na listę zagrożeń i defektów widzimy, ze omówiliśmy już część z nich, ale pozostało jeszcze kilka nietkniętych.

INNE DEFEKTY

Zniekształcenia bloku książki powstają na skutek niewłaściwego przechowywania książki, na przykład ustawiania ich na półce lekko pochylonych. Z czasem kształt książki się wypacza i trzeba zwracać na to uwagę. Dlatego książki powinny być ustawione równo pionowo, jeśli nie stosujecie regału z bocznymi ścianami tylko wolnostojące półki należy stosować ograniczniki utrzymujące książki w pozycji i zabezpieczające je przed przewróceniem czy pochyleniem. Do tego można również zakupić "kingowe" ograniczniki - te poniżej są autorstwa artyski Rachel Redman.
 
Kolejnym, nietypowym, zniekształceniem jest coś co można nazwać "opadem grawitacyjnym", na który najbardziej narażone są książki w twardej oprawie. Zbudowane one są w taki sposób, że blok książki obłożony jest w okładkę, która jest od niego większa. Książka stojąc długi czas na półce opiera się na brzegach okładki, a cały ciężar książki to przecież karty papieru połączone na grzbiecie. Po długim przechowywaniu książki w pozycji pionowej możemy zauważyć, że blok książki (kartki książki) opadają w kształt przypominający wycinek okręgu. Z grawitacją nie wygramy.

Pierwsza myśl to aby przechowywać książki poziomo, ale to tez ma swoje minusy. Rozwiązaniem stosowanym najczęściej jest okresowe obracanie książki do góry nogami (obwolutę można pozostawić we właściwym ułożeniu). Innym rozwiązaniem jest zastosowanie dodatkowych wkładek (plastikowych, z pleksi itp.) odpowiednio dociętych i wpasowanych tak aby mieściły się pod blokiem książki pomiędzy okładkami i podtrzymywały cały ciężar bloku.

Zagięcia grzbietu dotyczą zarówno książek w miękkiej jak i twardej oprawie. Powstają przy czytaniu, kiedy szeroko otwieramy książkę. Taki egzemplarz traci sporo na wartości, a pozaginane, popękane grzbiety nie wyglądają ładnie na półce.

Oprócz tego, gdy przeczytamy dość grubą książke przewracając kolejno strony, jej grzbiet ulega zniekształceniu i pochyleniu (tzw. lean).

WŁAŚCIWE OBCHODZENIE SIĘ Z KSIĄĹťKAMI

Na koniec pozostawiłem najprostsze i najważniejsze: odpowiednie obchodzenie się z książkami. Jakkolwiek śmiesznie to brzmi to najlepiej byłoby książki nie dotykać, ale nie o to tu chodzi.

Podstawową zasadą jest dbanie o czystość dłoni - bez przesady - nie trzeba posługiwać się białymi rękawiczkami, ale dobrze by było aby nasze ręce były umyte i suche.

 
Jak sobie z tym poradzić? Książki na półce nie powinny być ściśnięte i powinny w miarę luźno wysuwać się spomiędzy swoich sąsiadów. To powinno załatwić sprawę. Ostrożność przede wszystkim.

NA KONIEC

Jeśli dotrwaliście do końca tego tekstu to gratuluję. Starałem się w sposób przystępny opisać największe problemy, przed którymi sam stanąłem na przestrzeni ostatnich lat. Nie ze wszystkimi sobie już poradziłem.

Zdaję sobie sprawę, że większość z powyższego może wydawać się głupie lub niepotrzebne. Starałem się jednak zobrazować przykłady odpowiednimi zdjęciami - mam nadzieję, że udało mi się dobrać zdjęcia, które pokazały jak łatwo można zniszczyć książkę oraz jak miłe dla oka są niektóre sposoby dbania o własny księgozbiór.

Jeśli dalej macie mnie za wariata - trudno.